افغانستان - تجارت در بازار افغانستان

افغانستان، کشوری چند قومی در سرزمین خشکی واقع در قلب جنوب آسیای مرکزی واقع شده است. افغانستان که در امتداد مسیرهای تجاری مهمی از جنوب و شرق آسیا به اروپا و خاورمیانه واقع می‌شود، از دیرباز ارتش‌های بزرگ تلاش کرده‌اند آن را تحت سلطه خود درآورند و آثار تلاش‌های خود را در بناهای تاریخی بزرگ به جای گذاشته‌اند. اکنون افغانستان به ویرانی سقوط کرده است. پایتخت افغانستان بزرگترین شهر آن کابل است. کابل شهری آرام پر از مساجد و باغ‌هایی از دوران سلطنت امپراتور بابور (1526–1530)، بنیان‌گذار سلسله مغول، و برای قرن‌ها یک شهر مهم برای سرمایه‌گذاران مهم در جاده ابریشم، مدت طولانی با حملات خشونت‌آمیز به ویرانه‌ای تبدیل شده بود. جنگ های افغانستان، بخش اعظم کشور و اقتصادش را درهم و برهم و مردمش پراکنده و مأیوس کرد. 

افغانستان یک کشور کمتر توسعه یافته محصور در خشکی است که در جنوب آسیا، شمال و غرب پاکستان و شرق ایران واقع شده است. اقتصاد افغانستان پس از چندین دهه درگیری در حال پیشرفت است و از سال 2001 شاهد رشد قابل توجهی بوده است. افغانستان پایگاه صادراتی محدودی دارد که بر روی بازارهای کمی متمرکز شده است. اقلام عمده صادراتی افغانستان فرش و قالیچه و خشکبار است و شرکای اصلی صادرات افغانستان شامل کشورهای پاکستان، هند و ایران است. نفت، ماشین آلات و تجهیزات، اقلام غذایی و فلزات اساسی از اقلام اصلی وارداتی و شرکای اصلی واردات پاکستان، چین، ژاپن، روسیه و ایران هستند. این کشور در حال گذراندن فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی (WTO) است. از زمان سقوط دولت طالبان در سال 2001، تجارت افغانستان به طور پیوسته افزایش یافته است، با مشارکت این کشور با کشورهای بیشتری و دریافت کمک از ایالات متحده به عنوان یک کشور محصور در خشکی، افغانستان به شدت به همسایگان خود برای مسیرهای ترانزیتی و موافقت نامه های تجاری متکی است. این کشور در حال تلاش برای گسترش روابط تجاری خود است و اخیراً با هند برای ایجاد یک مسیر حمل و نقل هوایی شریک شده است. 

موقعیت جغرافیایی، همسایگان و زبان و مذهب مردم افغانستان, بیشتر بخوانید...

مدتی است که افغانستان به داشتن مواد معدنی مهمی  نیز در دنیا شناخته شده است: سنگ آهن با عیار بالا در حجی گک، شمال غربی کابل کشف شده است. مس در آینک در نزدیکی کابل استخراج شده است و اورانیوم در کوههای نزدیک خواجه رواش در شرق کابل کشف شده است. سایر ذخایر شناخته شده شامل مس، سرب و روی در نزدیکی کندوز است. بریلیم در خاش کناش؛ سنگ معدن کروم در دره رودخانه لوگر در نزدیکی هرات و سنگ لاجورد در بدخشان، علاوه بر ذخایر سنگ نمک، بریل، باریت، فلورسپار، بوکسیت، لیتیوم، تانتالم، طلا، نقره، آزبست، میکا و گوگرد یافت شده اند. مالیات بر لاجورد و زمرد استخراج شده و تجارت شده به تامین مالی نیروهای ضد طالبان در طول جنگ داخلی کمک می کرده است.

در کنار منابع معدنی، افغانستان دارای منابع طبیعی دیگری مانند گاز طبیعی و نفت نیز هست. میدان‌های گازی در شمال کشور، به‌ویژه در مناطق شبرغان و آمو دریا، از اهمیت بالایی برخوردارند. این منابع می‌توانند به عنوان پایه‌ای برای توسعه انرژی و تامین نیازهای داخلی و صادرات به کشورهای همسایه استفاده شوند. با وجود این منابع فراوان، بهره‌برداری از آنها با چالش‌هایی همراه بوده است. کمبود زیرساخت‌ها، نبود سرمایه‌گذاری‌های کلان، و ناامنی‌های سیاسی و اجتماعی از جمله عواملی هستند که مانع از توسعه پایدار در این بخش شده‌اند. در صورتی که این مشکلات حل شوند، افغانستان می‌تواند با مدیریت بهینه منابع طبیعی خود، به یکی از بازیگران مهم در بازار جهانی مواد معدنی تبدیل شود و از این راه اقتصاد خود را تقویت کند.

منابع طبیعی و مواد معدنی و تولیدات در افغانستان, بیشتر بخوانید...

افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است و چندین سال جنگ و بی ثباتی سیاسی کشور را ویران و وابسته به کمک های خارجی کرده است. منبع اصلی عایدات در کشور افغانستان زراعت است و در سال های طلایی خود به اندازه کافی مواد غذایی و محصولات غذایی را تولید می کرد تا مایحتاج مردم را تامین کند و همچنین مازاد آن بخش صادرات کشور را ایجاد می کرد. عمده محصولات غذایی تولید شده در افغانستان عبارتند از: ذرت، برنج، جو، گندم، سبزیجات، میوه جات و آجیل. در افغانستان صنعت نیز بر زراعت و مواد خام دامداری استوار است. عمده ترین محصولات صنعتی عبارتند از: پنبه، تنباکو، کرچک و چغندر قند. پرورش گوسفند نیز بسیار ارزشمند است. عمده صادرات محصولات گوسفند پشم و پوست های بسیار باارزش کاراکول است. افغانستان سرزمینی است که از نظر منابع طبیعی غنی است. ذخایر متعدد معدنی و سنگ های قیمتی و همچنین ذخایر گاز طبیعی هنوز استفاده نشده  و نفت در این کشور وجود دارد. برخی از این منابع مورد بهره برداری قرار گرفته اند، در حالی که برخی دیگر نسبتاً بدون بهره برداری باقی مانده اند.

بازارهای مالی و سیستم بانکی افغانستان نیز با بحران جدی روبه‌رو شده‌اند. محدودیت در دسترسی به منابع مالی خارجی و مشکلات در نقل‌وانتقال پول باعث کاهش نقدینگی و ایجاد چالش‌هایی در تجارت داخلی و خارجی شده است. علاوه بر این، اعمال تحریم‌های بین‌المللی و مسدود شدن دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان در خارج از کشور، فشار بیشتری بر سیستم اقتصادی وارد کرده است. با این حال، برخی بخش‌ها مانند صادرات محصولات معدنی و کشاورزی و تجارت مرزی همچنان به فعالیت خود ادامه داده‌اند، اما این فعالیت‌ها نمی‌توانند به تنهایی از شدت بحران بکاهند. مردم عادی نیز با راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک یا مهاجرت به خارج از کشور تلاش کرده‌اند معیشت خود را تأمین کنند. در مجموع، اقتصاد افغانستان در سال‌های اخیر تحت فشارهای داخلی و خارجی، در وضعیت شکننده‌ای قرار داشته و بهبود آن به شرایط سیاسی و همکاری بین‌المللی وابسته است.

اوضاع اقتصادی کشور افغانستان درسالهای اخیر, بیشتر بخوانید...

افغانستان از نظر منابعی مانند مس، طلا، نفت، گاز طبیعی، اورانیوم، بوکسیت، زغال سنگ، سنگ آهن، خاک‌های کمیاب، لیتیوم، کروم، سرب، روی، سنگ‌های قیمتی، تالک، گوگرد، تراورتن، گچ و مرمر غنی است. واردات آزاد مقادیر مناسب محصولات دخانی و مشروبات الکلی برای استفاده شخصی و واردات دوربین فیلمبرداری فقط با مجوز امکان پذیر است.

• ‎9.32٪ (799 میلیون دلار): ذغال سنگ نارس (شامل بستر ذغال سنگ نارس)، یا آگلومره شده یا نه.‎
• ‎9.32٪ (791 میلیون دلار): روغن‌های نفتی و روغن‌های به‌دست‌آمده از کانی‌های قیری، غیر از نفت خام. فرآورده‌هایی که در جای دیگری ذکر نشده یا گنجانده نشده‌اند، حاوی ‎70 درصد وزنی یا بیشتر از روغن‌های نفتی یا روغن‌های به‌دست‌آمده از کانی‌های قیری، که این روغن‌ها اجزای اصلی فرآورده‌ها هستند. روغن های ضایعات.
• ‎6.95٪ (564 میلیون دلار): آرد گندم یا مزلین.‎
• ‎4.47٪ (383میلیون دلار): چربی ها و روغن های حیوانی یا گیاهی و بخش های آنها، آب پراکسید شده، کم آب شده، سولفوره شده، دمیده شده، پلیمریزه شده توسط حرارت در خلاء یا گاز بی اثر یا به شکل دیگری اصلاح شده شیمیایی. مخلوط‌ها یا فرآورده‌های غیرخوراکی از چربی‌ها یا روغن‌های حیوانی یا گیاهی یا فراکسیونی از چربی‌ها یا روغن‌های مختلف که در جای دیگری ذکر نشده یا گنجانده نشده است.
• ‎4.24٪ (364 میلیون دلار): سنگ فرش و سنگ فرش، از سنگ طبیعی (به جز تخته سنگ).‎
• ‎4.13٪ (354 میلیون دلار): پارچه های بافته شده از کتان.‎
• ‎2.8٪ (240 میلیون دلار): کنتورهای عرضه یا تولید گاز، مایع یا برق، ‎شامل کالیبراسیون کنتورها.‎
• ‎2.77٪ (238میلیون دلار): گازهای نفتی و سایر هیدروکربن های گازی.‎
• ‎2.51٪ (215 میلیون دلار): شکر نیشکر یا چغندر و ساکارز شیمیایی خالص، به شکل جامد.‎

واردات و صادرات افغانستان, بیشتر بخوانید...

بر اساس مقررات و قانون تجارت هر نهاد واجد شرایط داخلی یا نهادهای خارجی، حقیقی یا حقوقی، ممکن است در تمام بخش‌های اقتصاد مربوط به تولید یا خدمات سرمایه‌گذاری  در افغانستان مشغول شوند. سرمایه گذاری های داخلی، خارجی یا مشترک ممکن است هر یک از اشکال زیر را درنوع سرمایه گذاری خود داشته باشند:

1. صادرات در افغانستان از 570.50 میلیون دلار به 571.41 میلیون دلار بین سال های 2015 تا 2016 افزایش یافته است. واردات در افغانستان از 7.729 میلیارد دلار به 7.7228 میلیارد دلار بین سال های 2015 تا 2016 کاهش یافته است.
2. در سال 2016، افغانستان کسری تجاری 7.151 میلیارد دلاری خود را ثبت کرد. کسری تجاری کشور از سال 2006 به دلیل تلاش های بازسازی در حال افزایش است.
3. عمده ترین صادرات افغانستان میوه، آجیل، شیره نباتی، جواهرات و فلزات گرانبها است.
4. بیشترین واردات افغانستان ذغال سنگ نارس، شکر خام، آرد گندم و گاز نفتی است.
5. ر حال حاضر، افغانستان نود و سومین شریک تجاری بزرگ با ایالات متحده آمریکا است. در سال 2016، ایالات متحده در مجموع 913 میلیون دلار کالا به افغانستان صادر کرده است، در حالی که کل کالاهای وارداتی از افغانستان 34 میلیون دلار بوده است.
6. در ماه می 2016، افغانستان، عراق و هند قرارداد بندر چابهار را امضا کردند. این قرارداد ساخت بندر در ایران و ایجاد تونل حمل و نقل برای تجارت از طریق افغانستان بود. در ابتدا قرار بود ساخت بندر تا نوامبر 2017 به پایان برسد، اما اکنون به دلیل تیرگی روابط بین آمریکا و ایران بعید به نظر می رسد.
7. اخیراً حجم تجارت بین افغانستان و پاکستان 27 درصد کاهش یافته است. پاکستان قبلاً بزرگترین واردکننده افغانستان بود، اما به دلیل درگیری بین دو کشور، برخی از مبادلات تجاری آن مسدود شده است.
8. وزارت تجارت و صنایع (MOCI) اعلام کرد که پاکستان در تلاش است تا یک مسیر ترانزیتی غیرقانونی جدید با افغانستان باز کند. این تلاشی برای نجات صنعت رو به کاهش تجارت بین دو کشور ایجاد کرده است. در حال حاضر بیش از 10 راه تجارت غیرقانونی بین افغانستان و پاکستان وجود دارد که سالانه میلیون ها دلار کالا از طریق این جاده ها قاچاق می شود. افغانستان با وجود پتانسیل سود اقتصادی، فقط  تجارت قانونی و ترانزیت با پاکستان را ارتقا داده است.
9. افغانستان اخیراً یک مسیرجدید و مستقیم حمل و نقل هوایی با هند ایجاد کرده است که فرصتی را برای افزایش حجم تجارت بین دو کشور باز کرده است. به گفته شیدا محمد ابدالی، سفیر افغانستان در هند، این توافقنامه یک مزیت قابل توجه برای افغانستان است که دسترسی به بازار هند را فراهم می‌کند.

واقعیت هایی جالب در مورد تجارت با افغانستان, بیشتر بخوانید...

توافقنامه تجارت ترانزیتی افغانستان و پاکستان (که همچنین تحت عنوان APTTA شناخته می شود) یک توافقنامه تجاری دوجانبه است که در سال 2010 توسط پاکستان و افغانستان امضا شد و خواستار تسهیل بیشتر در جابجایی کالاها بین دو کشوربوده است. ‏اعتقاد بر این بوده است که مشکلات تجاری و ترانزیتی با افغانستان حل شود و بتوان سرمایه گذاری خارجی را جذب کند. افغانستان برای دریافت عضویت در سازمان تجارت جهانی، اصلاحات داخلی را در زمینه تجارت، اقتصاد و سرمایه گذاری انجام داد. افغانستان در 29 جولای 2016 به عنوان یکصد و شصت و چهارمین عضو سازمان تجارت جهانی پس از 12 سال مذاکرات الحاق به WTO  به این سازمان ملحق شد.

در زمینه تجارت دوجانبه، افغانستان همچنان محصولات کشاورزی مانند میوه‌های خشک، زعفران و سنگ‌های قیمتی را به کشورهای همسایه و برخی بازارهای جهانی صادر می‌کند. چین به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری، علاقه زیادی به منابع معدنی افغانستان نشان داده و قراردادهایی برای استخراج این منابع، از جمله مس در معدن عینک، امضا کرده است. پاکستان نیز یکی از بزرگترین شرکای تجاری افغانستان بوده و دو کشور در زمینه تبادل کالاها و ترانزیت نقش مهمی ایفا می‌کنند، اگرچه تنش‌های سیاسی گاه این روابط را تحت تأثیر قرار داده است. به طور کلی، افغانستان تلاش دارد تا از پتانسیل جغرافیایی و منابع طبیعی خود برای گسترش روابط تجاری استفاده کند. اما تحقق این هدف به بهبود امنیت، ثبات سیاسی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و حمل‌ونقل وابسته است. در صورتی که این موانع برطرف شوند، افغانستان می‌تواند به یک پل تجاری مهم در منطقه تبدیل شود.

آیا افغانستان قراردادهای تجاری خاصی برای تجارت با شرکای خارجی دارد؟, بیشتر بخوانید...

دستاوردهای اقتصادی دولت افغانستان در سال‌های اخیر، به‌رغم چالش‌های فراوان، محدود بوده اما در برخی زمینه‌ها پیشرفت‌هایی مشاهده شده است. یکی از مهم‌ترین دستاوردها تلاش برای تقویت بخش کشاورزی بود، که به عنوان ستون اصلی معیشت مردم شناخته می‌شود. دولت با ارائه حمایت‌هایی مانند توزیع بذرهای بهبودیافته، سرمایه‌گذاری در سیستم‌های آبیاری و توسعه زعفران به‌عنوان محصولی جایگزین برای کشت خشخاش، سعی کرد کشاورزی را بهبود بخشد. این تلاش‌ها منجر به افزایش تولید زعفران و صادرات آن به بازارهای بین‌المللی شد. در زمینه زیرساخت‌ها، برخی پروژه‌های حمل‌ونقل و انرژی منطقه‌ای مورد توجه قرار گرفت. تکمیل بخشی از خط آهن خواف-هرات، که افغانستان را به ایران متصل می‌کند، یکی از این دستاوردها بود. این پروژه نه تنها ظرفیت ترانزیتی کشور را افزایش داد، بلکه فرصت‌های جدیدی برای تجارت با ایران و کشورهای آسیای مرکزی ایجاد کرد. علاوه بر این، افغانستان در پروژه‌های منطقه‌ای مانند کاسا-1000 و تاپی مشارکت داشت که هرچند پیشرفت اجرایی آنها کند بود، اما تعهد به همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای را نشان داد.

یکی دیگر از دستاوردها تلاش برای مبارزه با فساد و افزایش شفافیت در مدیریت درآمدهای ملی بود. دولت تلاش‌هایی برای اصلاح نظام مالیاتی و گمرکی انجام داد و با استفاده از تکنولوژی‌های جدید، سیستم‌های مالیاتی و مدیریت درآمد را مدرن‌تر کرد. این اقدامات باعث افزایش نسبی درآمدهای داخلی دولت شد، اگرچه این تلاش‌ها به دلیل محدودیت‌های ساختاری و سیاسی به نتایج کامل نرسید. با این حال، دستاوردهای اقتصادی دولت افغانستان به دلیل تغییرات سیاسی در سال ۲۰۲۱، خروج نیروهای خارجی، و کاهش کمک‌های بین‌المللی به شدت تحت تأثیر قرار گرفت. بسیاری از پیشرفت‌های اقتصادی متوقف یا معکوس شدند و تمرکز دولت بر مدیریت بحران‌های اقتصادی و انسانی قرار گرفت. به طور کلی، هرچند پیشرفت‌هایی در بخش‌هایی مانند کشاورزی، زیرساخت‌ها و اصلاحات مالی مشاهده شد، اما این دستاوردها به دلیل چالش‌های بزرگ ساختاری و سیاسی، تأثیر محدودی بر بهبود کلی اقتصاد کشور داشتند.

دستاوردهای اقتصادی دولت افغانستان در سالهای اخیر, بیشتر بخوانید...

بر اساس گزارش 2021 سرمایه گذاری جهانی UNCTAD، جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به افغانستان در دو سال گذشته به شدت کاهش یافته و به 13 میلیون دلار در سال 2020 رسیده است که از 39 میلیون دلار در سال 2019 و 119 میلیون دلار در سال 2018 کاهش یافته است. این کاهش تا حدی به دلیل بحران اقتصادی جهانی ناشی از همه گیری کووید-19 و وضعیت ناپایدار سیاسی است. در عین حال، کل موجودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی 1.6 میلیارد دلار برآورد شد.

اقدامات دولت برای ایجاد انگیزه یا محدود کردن سرمایه گذاری مستقیم خارجی
دولت افغانستان به دنبال تقویت سرمایه گذاری خارجی است زیرا این کشور در حال بهبودی خود پس از حکومت طالبان است. بر اساس قانون سرمایه گذاری خصوصی که در سال 2003 تصویب و در سال 2006 تعدیل شد، دولت افغانستان متعهد است که سرمایه گذاری خصوصی را به حداکثر برساند و یک شیوه قانون مدار و ساختار اداری ایجاد کند که سرمایه گذاری خصوصی خارجی را در اقتصاد افغانستان تشویق و حمایت کند. هیچ محدودیتی در بخش سرمایه گذاری خارجی وجود ندارد. با این حال، هر سرمایه گذاری بیش از 3 میلیون دلار آمریکا مستلزم تایید کمیسیون عالی است.

سرمایه گذاری در افغانستان, بیشتر بخوانید...