در گذشته صنعت پتروشیمی خاورمیانه برای صادرات محصولات به بازارهای آسیایی ساخته شده بود، اما پیش‌بینی‌های کارشناسان حاکی از آن است که در آینده، تولیدکنندگان این منطقه باید به دنبال بازارهای جدیدی برای فروش محصولات خود باشند، زیرا بازارهای آسیایی تنها محصولات خاورمیانه را می‌پذیرند
تولید اتیلن در کشورهای غرب آسیا، که به‌ویژه در منطقه خاورمیانه واقع شده‌اند، به دلیل دسترسی این کشورها به منابع عظیم نفت و گاز طبیعی، یکی از بخش‌های حیاتی صنعت پتروشیمی در این منطقه به شمار می‌رود. خاورمیانه، به ویژه کشورهای مانند ایران، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی و کویت، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان جهانی گاز طبیعی و نفت شناخته می‌شوند، که این خود عامل اصلی در تولید گسترده اتیلن در این منطقه است. فرآیند تولید اتیلن عمدتاً از طریق کراکینگ (Cracking) هیدروکربن‌ها، به‌ویژه نفت و گاز طبیعی، صورت می‌گیرد. در این فرآیند، هیدروکربن‌های سنگین موجود در نفت خام و گاز طبیعی با استفاده از حرارت یا کاتالیزورهایی خاص به هیدروکربن‌های سبک‌تری تبدیل می‌شوند که یکی از مهم‌ترین محصولات آن‌ها اتیلن است. با توجه به این‌که بسیاری از کشورهای خاورمیانه منابع عظیمی از گاز طبیعی و نفت دارند، این منطقه از نظر تولید اتیلن و دیگر محصولات پتروشیمی، از موقعیت استراتژیکی برخوردار است.
در سال‌های اخیر، کشورهای خاورمیانه تلاش‌های زیادی برای توسعه زیرساخت‌های صنعتی خود و گسترش صنعت پتروشیمی انجام داده‌اند. به‌ویژه عربستان سعودی، ایران، و قطر، با توجه به دارا بودن منابع گاز طبیعی، در تولید اتیلن پیشرو هستند. برای مثال، عربستان سعودی با پروژه‌های بزرگی همچون “سابیک” (SABIC)، که یکی از بزرگترین شرکت‌های پتروشیمی دنیا است، تولید اتیلن و دیگر محصولات شیمیایی را به‌طور گسترده در این منطقه گسترش داده است. این کشور به‌عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان شناخته می‌شود. ایران نیز به دلیل دسترسی به منابع غنی گاز طبیعی، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان اتیلن در منطقه خاورمیانه است. ایران در سال‌های اخیر با توجه به ظرفیت‌های بالای خود در صنعت پتروشیمی، به ویژه با راه‌اندازی پروژه‌های مختلف مانند “پالایشگاه‌های پارس جنوبی” که به تولید اتیلن اختصاص دارد، به یک قطب تولید اتیلن تبدیل شده است. در این راستا، ایران همچنین توجه زیادی به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین پتروشیمی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید داشته است.
در امارات متحده عربی، به‌ویژه در مناطق آزاد صنعتی مانند جبیل، پروژه‌های بزرگ تولید اتیلن و محصولات پتروشیمی در حال توسعه هستند. این کشور با استفاده از منابع نفتی و گازی خود، در حال تبدیل شدن به یکی از مراکز اصلی تولید و صادرات محصولات پتروشیمی، از جمله اتیلن، در سطح جهانی است. در امارات، به‌ویژه در مناطق صنعتی مانند “جبیل” و “دیره”، بسیاری از پالایشگاه‌ها و کارخانه‌های پتروشیمی به تولید اتیلن و مشتقات آن اختصاص دارند. قطر نیز به عنوان یکی از تولیدکنندگان برجسته گاز طبیعی مایع (LNG) و گاز طبیعی خشک (dry gas) در دنیا، به‌طور مستمر ظرفیت‌های خود را برای تولید اتیلن افزایش داده است. بسیاری از واحدهای پتروشیمی در این کشور با استفاده از گاز طبیعی به‌عنوان ماده اولیه، به تولید اتیلن و دیگر محصولات شیمیایی پرداخته‌اند. این کشور به‌ویژه در تولید محصولات بالادستی مانند گازهای نفتی مایع (NGL) و گاز طبیعی، سرمایه‌گذاری‌های زیادی داشته و از این طریق به تولید اتیلن و سایر محصولات پتروشیمی توجه ویژه‌ای دارد.
تولید اتیلن در خاورمیانه به دلیل دسترسی آسان به منابع انرژی ارزان قیمت، به‌ویژه گاز طبیعی، برای کشورهای این منطقه یک مزیت رقابتی بزرگ ایجاد کرده است. این منطقه با استفاده از ظرفیت‌های خود در صنعت پتروشیمی و به‌ویژه در تولید اتیلن، نه تنها به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان این ماده در جهان تبدیل شده است، بلکه به‌عنوان یک صادرکننده عمده این محصول به بازارهای جهانی شناخته می‌شود. تولید اتیلن در این منطقه به رشد اقتصادی کشورهای خاورمیانه کمک کرده و در عین حال به تحکیم جایگاه این کشورها در بازار جهانی مواد شیمیایی و محصولات پتروشیمی منجر شده است.
بر اساس گزارش بریتیش پترولیوم، مجموع ذخایر قطعی نفت و گاز خاورمیانه به ترتیب 47.9 درصد و 43.2 درصد از کل ذخایر جهان است، لازم به ذکر است ایران دارای بزرگترین ذخایر گازی جهان است. در گذشته صنعت پتروشیمی خاورمیانه برای صادرات محصولات به بازارهای آسیایی ساخته شده بود، اما پیش‌بینی‌های کارشناسان حاکی از آن است که در آینده، تولیدکنندگان این منطقه باید به دنبال بازارهای جدیدی برای فروش محصولات خود باشند، زیرا بازارهای آسیایی تنها محصولات خاورمیانه را می‌پذیرند. ایران در حال حاضر هفت طرح اتیلن در دست اجرا دارد که پیش بینی می شود با بهره برداری از این طرح ها تا سال 2025 ظرفیت تولید اتیلن کشور نزدیک به 6 میلیون و 200 هزار تن افزایش یابد. در صورت تحقق این امر، ایران حدود 32 درصد از ظرفیت تولید اتیلن خاورمیانه و 7 درصد از کل ظرفیت تولید اتیلن جهان را در اختیار خواهد داشت.
جدول 2 برنامه های در دست اقدام اتیلن کشور و نمودار 3 چشم انداز سهم ایران در تجارت اتیلن گلیکول در خاورمیانه و جهان را تا سال 2025 نشان می دهد.
توسعه مستمر فناوری‌های تولید و تقویت زیرساخت‌های صنعتی در این منطقه، می‌تواند نقش کشورهای خاورمیانه را در تولید و صادرات اتیلن و دیگر محصولات پتروشیمی در آینده تقویت کرده و آن‌ها را به مرکز اصلی تولید مواد شیمیایی در جهان تبدیل کند. در مجموع 22 درصد از اتیلن جهان توسط شرکت های خاورمیانه تولید می شود. نزدیکی به بازارهای مصرف در آسیا، اروپا، آفریقا و کشورهایی مانند هند و چین رقابت اصلی صنعت پتروشیمی است. این صنایع در سال های اخیر، به ویژه در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، از طریق دسترسی به گازهای مرتبط با نفت خام، توسعه گسترده ای یافته اند و تولیدکنندگان منطقه در تولید اتیلن و مشتقات اتان آن پیشگام بوده اند. با افزایش تقاضا در سایر صنایع از جمله نیروگاه ها و صنایع آب شیرین کن، تامین گاز مورد نیاز صنعت پتروشیمی در این منطقه با مشکلاتی مواجه شده است که در نتیجه تولیدکنندگان به سمت خوراک های سنگین تری مانند نفتا روی آورده اند.
